کد مطلب:24001 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا شيطان زماني مقرب درگاه الهي بود؟

خداوند متعال در قرآن مي فرمايد : ( ( واذ قلنا للملايكه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابليس ابي واستكبر و كان من الكافرين ؛ و چون فرشتگان را فرمان داديم كه بر آدم سجده كنند همه سجده كردند مگر شيطان كه ابا و تكبر ورزيد و از فرقه كافران بود ) ) ، ( بقره ، آيه 34 ) . از صدر اين آيه به دست مي آيد كه ابليس نيز كه از نوع جن است ولي به خاطر عبادت هاي فراوان در كنار ملايكه قرار داشته و لذا وقتي خدا به ملايكه امر به سجده مي كند ابليس را نيز در برگرفته است . حضرت علي ( ع ) نيزمي فرمايند : ( ( فاعتبروا بما كان من فعل الله بابليس اذا حبط عمله الطويل وجهده الجهيد و كان قد عبدالله سته آلاف... ؛ پند و عبرت گيريد به آنچه خداوندبا ابليس رفتار كرد، در آن هنگام كه اعمال و عبادات طولاني و تلاش وكوشش هاي او را كه شش هزار سال بندگي خدا كرده بود ...به ساعتي تكبرورزيدن بر باد داد ...) ) ، ( نهج البلاغه ، خطبه 192 ( قاصعه ) صبحي صالح ) . اولا،ابليس با تمرد و عصيان خود نشان داد كه عبوديت ندارد و اگر عبوديت داشت در برابر امر خدا خضوع مي كرد و اطاعت و انقياد خود را نشان مي داد.ثانيا، هر چند كه شيطان زياد عبادت داشت [ شش هزار سال ] اما امتناع شيطان از سجده كردن براي آدم ( ع ) يك امتناع معمولي و ساده نبود و يك گناه عادي محسوب نمي شد، بلكه سركشي و تمرد آميخته به اعتراض و انكارمقام پروردگار بود به اين جهت مخالفت او سر از كفر و انكار علم و حكمت خدادرآورد و به همين جهت مي بايست تمام مقام ها و موقعيت هاي خويش را ازدرگاه الهي از دست بدهد، ( گزيده تفسيرنمونه ، ج 1 و 2، آيت الله مكارم شيرازي ) . ديگر اين كه ، كفر موجب حبط عمل است ، تكبري كه موجب كفرشيطان شد همانند جرقه اي بود كه انبار باروت را به خاكستر تبديل كند، لذاعبادت طولا ني ابليس را تكبر و عصيان و عدم تسليم يك جا از بين برد .به همين جهت خداي سبحان در قرآن مجيد مي فرمايد : ( ( و اذ قلنا للملايكه اسجدوالادم فسجدوا الا ابليس ابي و استكبر وكان من الكافرين ) ) ، ( بقره ، آيه 34 ). ابليس در اثر استكبار و نافرماني از كافران شد .ابليس طبق صريح آيات قرآن از جنس فرشتگان نبود بلكه در صف آنها قرار داشت و او از طايفه جن بود كه مخلوق جسماني است . انگيزه او در اين مخالفت كبر و غرور و تعصب خاصي بودكه بر او چيره شد .او چنين پنداشت كه از آدم برتر است و علت كفر او نيزهمين بود كه فرمان حكيمانه پروردگار را نادرست شمرد، ( برگزيده تفسيرنمونه ، ج 1، ص 62 و 63، آيت الله مكارم شيرازي ) . در ضمن علامه طباطبايي در الميزان اين احتمال را داده كه ابليس قبل از قضيه امتناع از سجده بر آدم ، كافر بوده و امتناع از سجده مرتبط با آن كفر در ضميرش بوده است. البته منظور از اين كفر بي اعتقادي به خدا نبوده است ، بلكه همان رذيله خودخواهي و خودپرستي است كه به صورت خفي و ناآشكار در درون نفس او بوده و سبب طغيان و سركشي او در برابر پروردگار شده است ، الميزان ، ج 1، ص 119، علامه طباطبايي ) . اين نشان مي دهد كه ابليس به علت كثرت عبادت از مقام و منزلت بزرگي برخوردار بوده است . اما از سوي ديگر در ذيل آيه مذكور آمده است ( ( و كان من الكافرين ) ) و چنان كه علامه طباطبايي در تفسيراين آيه گفته است ( الميزان ، ج 1، ص 119 ) اين تعبير نشان مي دهد كه شيطان ازقبل ، در ضمير خود اين رذيله نفساني را داشت اما تا زمان وجوب سجده ،مجالي براي بروي آن پيدا نشده بود .رواياتي نيز مويد اين مطلب وجود داردكه علامه طباطبايي در ذيل همين آيه ذكر كرده است . از مجموع صدر و ذيل آيه مي توان دريافت كه عبادت شيطان گرچه طولا ني بود، اما وجود رذايل نفساني در او باعث شد كه در مجال بروز آن رذايل ، واقعيت رذايل خود رانشان دهد و ضمير پنهان خود را با كفر آشكار كند و اين همان معناي هشدارعلي ( ع ) و عبرت گيري از شيطان است . ;